Trong tất cả lăng tẩm của các vị đế hậu triều Nguyễn, có lẽ An Lăng là khu lăng mộ có số phận và lịch sử hình thành đặc biệt nhất, gắn liền với số phận hẩm hiu của chủ nhân của nó.

Khởi đầu chỉ là nơi "thiên táng" đầy oái oăm của vị vua ba ngày Dục Đức, lăng sau này được vua Thành Thái cho xây dựng vào năm 1890. Tuy nhiên, do hoàn cảnh lịch sử và điều kiện kinh tế, kiến trúc lăng ban đầu khá đơn giản, chưa có điện thờ riêng.

Mãi đến năm 1889, sau liên tiếp 4 đời vua Hiệp Hòa, Kiến Phúc, Hàm Nghi và Đồng Khánh kế vị thì con trai của ông là Nguyễn Phúc Bửu Lân được đưa lên ngôi vua lấy niên hiệu Thành Thái. Sau khi lên ngôi, vua Thành Thái liền cho xây lăng mộ của cha đàng hoàng và đặt tên là An Lăng. Nơi thờ thì có chùa Tường Quang cách 200 mét. Sau này, lăng Dục Đức trở thành nơi an nghỉ chung của cả vua Thành Thái và Duy Tân, hai vị vua yêu nước bị thực dân Pháp truất ngôi và lưu đày.

Năm 1891, vua Thành Thái cho xây dựng một ngôi miếu ở phường Thuận Cát, gần bên phải Hoàng thành để thờ vua Dục Đức, đặt tên là Tân Miếu (Năm 1897, đổi tên là Cung Tôn Miếu). Năm 1892, bà Từ Minh Hoàng Thái Hậu - mẹ vua Thành Thái xuất tiền đúc tượng Phật và mở rộng nhà tăng của ngôi chùa Tường Quang, năm sau vua Thành Thái cho đổi tên thành chùa Kim Quang và ban cho chùa tấm hoành phi đề 5 chữ “Sắc Tứ Kim Quang Tự”.

Đến tháng 8/1899, nhà vua cho xây dựng điện Long Ân gần khu vực lăng mộ vua Dục Đức để thờ cha. Trong khuôn viên này có xây dựng thêm một số nhà của phụ thuộc như Tả, Hữu phối đường, Tả Hữu tòng viện dành cho 7 bà vợ thứ của vua Dục Đức ăn ở để lo hương khói phụng thờ. Năm 1906, bà Từ Minh tạ thế, triều đình cho quy hoạch lại khu vực lăng mộ vua Dục Đức, làm thành một khu lăng kép, xây mộ bà gần mộ ông theo kiểu "song táng", "càn khôn hiệp đức" như ở lăng Thế tổ Cao Hoàng Đế và Thừa Thiên Cao Hoàng Hậu (lăng vua Gia Long).

Cuối năm 1945, ngay sau khi vua Duy Tân tử nạn máy bay ở châu Phi, một lễ truy điệu nhà vua được tổ chức tại điện Long Ân và thờ chung vua tại đây. Năm 1954, khi vua Thành Thái mất, thi hài được đưa về chôn tại địa điểm hiện nay trong khu vực An Lăng và được thờ ở ngôi điện Long Ân. Năm 1987, hài cốt vua Duy Tân được đưa về an táng cạnh lăng Thành Thái. Kể từ đó đến nay An Lăng trở thành nơi thờ tự của 3 vị vua gồm 3 thế hệ là cha, con và cháu.

So với những lăng tẩm nguy nga, tráng lệ của các vị vua Nguyễn khác, lăng Dục Đức mang nét kiến trúc khiêm nhường hơn. Khu vực lăng mộ không có Bi Đình và tượng đá uy nghi như thường thấy, thay vào đó là nhà Huỳnh Ốc với sập đá và kỷ đá dùng để bày biện hương án. Bên trong điện Long Ân hiện có ba án thờ, thờ phụng bài vị của ba vị vua Dục Đức, Thành Thái và Duy Tân. Sự giản dị trong kiến trúc lăng phần nào phản ánh số phận long đong và những biến cố lịch sử bi thương của ba vị vua.

Lăng Dục Đức không chỉ là một di sản kiến trúc độc đáo, mà còn là minh chứng lịch sử cho giai đoạn đầy biến động của triều Nguyễn cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 - giai đoạn mà sử sách ghi nhận bằng hai câu thơ đầy ẩn ý: "Nhất giang lưỡng quốc ngôn nan thuyết. Tứ nguyệt tam vương triệu bất tường". Sự tồn tại của lăng như một lời gợi nhắc về một thời kỳ đầy biến động, với những cuộc tranh giành quyền lực, những âm mưu chính trị và cả những tấm lòng yêu nước bị chôn vùi.

Do những biến cố của lịch sử và sự bào mòn của thời gian, lăng trở nên xuống cấp trầm trọng trong một thời gian dài. Năm 2018, chính quyền Thừa Thiên Huế đã tiến hành công tác trùng tu, tôn tạo, đến nay đã hoàn tất.

Di tích An lăng - Lăng vua Dục Đức sẵn sàng đón khách từ 01/8/2024.

Với những giá trị lịch sử và văn hóa độc đáo, lăng Dục Đức hứa hẹn sẽ trở thành một điểm đến hấp dẫn du khách trong và ngoài nước. Du khách đến đây không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp kiến trúc độc đáo, mà còn được tìm hiểu về lịch sử triều Nguyễn, tưởng nhớ đến những vị vua yêu nước và chiêm nghiệm về những thăng trầm của lịch sử.

→ Địa chỉ: Đường Duy Tân, Phường An Cựu, TP. Huế, Tỉnh Thừa Thiên Huế

→ Giá vé: Miễn phí